سیریزا چه حرفی برای گفتن دارد؟
اشاره: نقل محافل این روزهای اخبار سیاسی اروپا پیروزی سریزا و سوگند نخست وزیری الکسی سیپراس است، این امر یعنی جان گیری دوباره احزاب چپ گرا در اروپا از جهات زیادی حائض اهیت است و امواج آن در ابعاد جهانی تاثیرگذار بوده است. در این یادداشت به هیچ وجه قصد تشریح و توضیح شرایط موجود دیده نمی شود، بلکه بیشتر در پی بیان این نکته کلیدی هستم تا بگویم اروپا در ظاهر یک چرخش دیگر را شروع کرده است که پیشینه تاریخی آن همواره مورد مطالعه قرار گرفته است، اما یک تفاوت عمده در این میان مشاهده می شود و آن این نکته است که در چرخش های قبلی همواره یک حرکت رو به جلو مشاهده میشد، حال آنکه ظاهرا در جریان حال حاضر نه تنها پیشروی صورت نگرفته بلکه یک بازگشت نخوت گونه در حال تجربه شدن هست.
در بسط نکته اول مبتنی بر این که ما در حال یک گردش تکراری بی حاصل دوباره هستیم ارایه یک پیشینه کوتاه بی ثمر نیست، اروپای صنعتی شده پس ار بحران اقتصادی 1930 یک گردش سیاستی به تعدیل اقتصاد بازار از طریق استفاده از رهنمود های کینز را آغاز نمود که حاصل دو امر بود، اول آنکه ظاهرا نیاز به تداخل دولت به هر حال احساس میشد و ثانیا آنکه برای جلوگیری از پیشروی کمونیست نیز نیاز مبرمی به تهیه یک تور ایمنی احساس میشد. این امر فرایند تکامل و رویش خود را تا دهه 1970 ادامه داد، اما بحران اقتصادی دیگری دوباره از راه رسید و شرایط را برای نئولبیرالسم های بازارگرا باز کرد. تاچریسم و ریگانیسم خود محصول چنین شرایطی بود، با این حال در آخرین سال هزاره دوم در انگلیس حزب کارگر به قدرت رسید که صد البته شباهت چندانی به حزب کارگر قبل از تاچر نداشت. پس از سال ها دوباره سال 2008 سال بحران اقتصادی جهانی کارزار را برای دوست داران بازار تنگ کرده و امروز می بینیم که پس از 7 سال افزایش های آرام درصد های چپ گرایان بالاخره در یونان- مطلوب ترین فضا برای تغییر سیاست، به دلیل وخامت اقتصادی یعنی کشوری که نرخ بیکاری آن برای جوانان به بیش از 55 درصد و نرخ کل آن بیش از 28 درصد رسیده1- فراگرد چرخش سیاست آغاز گردیده است.
در فرایند چرخش های دوری چپ به راست و راست به چپ یک نکته اساسی حائض اهمیت است که در هر تغییر، تفاوت دو رویکرد نسبت به هم کمتر و گرایش به مرکز طیف در هر دو تقویت می شود. لاکن حزب سیریزا ظاهرا نه تنها در عرصه سیاست اجتماعی در حال یک گردش به عقب اساسی است، بلکه در عرصه سیاست عمومی نیز شدیدا خواستار بازگشت است، آنگونه که ایگلسیاس2 رهبر حزب پودموس اسپانیا در جمع دوستان یونانی خود از شیلی سال 1974 سخن به میان می آورد. به قول خودش صحبت از سیاست هایی است که هر سوسیال دموکراتی در اروپای غربی سی یا چهل سال پیش درباره آن سخن می گفت، هست. ایگلسیاس حتی نمی خواهد دولت رفاهی را که مرز دولت ملت را در نوردیده و نگاه جهانی دارد را مرکز کار خود قرار دهد، وی به دنبال ملی گراییی است که خصیصه دولت رفاه قبل از تاچر است، در واقع در خود حزب نیز با توجه به نگاهی که به یورو دیده می شود، خروج از اتحادیه اروپا و عقب گرد به سمت پول ملی برای افزایش قدرت رقابت دیده می شود. چنین نگاه هایی ما را با این سوال مواجه میکند که پس گام رو به جلوی چپ گرایان جنوب اروپا چیست؟
آنگونه که در اسناد بالادستی سریزا3 آمده است، اقدامات تحت فوریت این حزب اشتغال برای سیصد هزار نفر، برق و غذای رایگان برای افراد زیر خط فقر، تضمین مسکن، پاداش کریسمس و افزایش حداقل درآمد است، اقداماتی که معلوم نیست منابع آن قرار است از کجا تامین شود- چه آنکه دولت چپ گرای یونان مسلما با برخورد تروئیکا مواجه میشود. نکته مهم تر آنکه معلوم نیست از کجای این اقدامات خروج از بحران حاصل می شود!!
بنیان های اساسی اقدامات سیریزا در جهت چهار محور تامین اشتغال، مقابله با بحران انسانی، عدالت مالیاتی و تعمیق دموکراسی هستند که نیازی به تشریح آن دیده نمیشود. در واقع عناصر اساسی مطروحه، بخصوص سه اصل ابتدایی در تمام نگاه های سوسیالیستی دیده می شود.
آنگونه که آورده شد، سیریزا حداقل در شعار ها و سیاست های خود به دنبال نوعی بازگشت به عقب است که از طرفی بازار را کامل پشت سر گذاشته و در پی دولتی سازی- ملی کردن و از طرف دیگر در پی ملی گرایی است. به طور کل سریزا دوباره به دنبال فعال سازی دولت رفاه دهه شصتی هست و بجای آنکه به دنبال بدیلی مناسب برای آن باشد تا شکست گذشته را دوباره تجربه نکند، تنها به دنبال احیای آن هست.
آنگونه به نظر می رسید که دولت رفاه کارکرد خود را از دست داده و سوسیال دموکرات های اروپا به دنبال ارایه بدیلی برای آن بودند که البته بیشتر در اروپای غربی و اسکاندیناوی نمود داشت، رویکرد هایی که به جامعه رفاه گستر توجه نموده بودند و به دنبال دولت چست و چابک خود بودند. با این حال سیریزا به رهبری سیپراس این اندیشه را تغییر داد؛ البته باید اشاره شود که طبق محور چهارم برنامه تسالونیکی توجه به جامعه مشارکتی و دخالت جامعه مدنی در سیاست ها به عنوان افرادی که نقش فعالی در سیاستگذاری دارند در برنامه گنجانده شده، اما در این باره حداقل در حال حاضر نمی توان نظر قطعی داد.
توجه اساسی به این نکته بسیار حیاتی است که تحلیل ارایه شده، تحلیل پیش از واقعه و بر اساس گفتمان موجود است نه آنچه در آینده و در واقع شاهد آن خواهیم بود، و بی احتمال نیست که دولت سیپراس نیز رویه ای مشابه تونی بلر در پیش گیرد و سیاست های عملی آن آنچنان که انتظار می رود با اشعار امروز مطابقت نکند.
پی نوشت:
1. موسسه ملی آمار یونان به نقل از یورونیوز.
2. سخنان پابلو ایگلسیاس را میتوانید در مقاله « پیروزی در انتخابات فتح قدرت نیست» ترجه حسام حسین زاده مشاده کنید.
3. رویکرد حزب سریزا را میتوانید در مقاله «امید در راه است» نوشته کاترینا پرینسیپ ترجمه مصطفی درویشی مشاهده کنید.
