ماست شاه عباسی و اقتصاد دستوری
روزگاری وزیر شاه عباس به وی خبر میرساند که ماست بندها قیمت ماست را هر روز بالا می برند و این درحالی است که ماست قوت غالب مردمان ما است. بر حسب همین امر شاه دستور می دهد تا قیمت ماست از فلان مقدار بیشتر نشود! از فردای آن روز دو نوع ماست در بازار یافت می شود یکی ماست شاه عباسی که جلوی مغازه بود و دیگری ماست چرب که در پستو یافت می شد، پایان ماجرا به کیسه کردن ماست ها میرسد اما برای ما تا همینجای داستان کافی است!
از بین انواع اقتصاد های موجود دو سر قطب این طیف را اقتصاد آزاد و اقتصاد دستوری تشکیل می دهد، در اقتصاد آزاد کنشگران اقتصادی آزاد هستند تا هر فعلی را انجام دهند و اینگونه تصور می شود که اگر هر کس به سود خویش نگاه کند، در نهایت سود جامعه را نیز رقم میزند! در سر طیف دیگر طرفداران اقتصاد دستوری حضور دارند که می گویند اقتصاد را اگر به حال خود رها کنیم به نابرابری، فقر، استثمار و تخریب محیط زیست و هزاران بلای دیگر دچار می شویم! بنابراین باید اقتصاد را کنترل کنیم...
درباره رهیافت دسته دوم اگر مسائل اخلاقی را کنار بگذاریم، توهم محض دوستان وجود دارد که فکر می کنند هرچه آنها بخواهند اقتصاد از آنان تمکین می کند. داستان این نوع اقتصاد ها صرفا به همین مثال ماست شاه عباسی منحصر نمی شود! داستان واقعی تر آن «نفرین گنجشک ها» است. بر اساس این داستان مائو در چین زمانی که متوجه شد بسیاری از محصولات کشاورزی توسط گنجشک ها خورده می شوند، دستور داد تمام گنجشک ها کشته شوند، اما این امر در نهایت منجر به رشد آفاتی شد که قبلا توسط گنجشک خورده می شدند! و این بزرگ ترین فاجعه را برای اقتصاد چین شد!
خودکفایی و تولید داخلی به طریق شعاری نیز مثال امروزی اقتصاد دستوری است! اینکه عده ای فکر میکنند با شعار دادن در رسانه ها و جلوگیری از واردات کالاها به داخل ما به رشد اقتصادی می رسیم شبیه جوکی بیش نیست. برای خودشیرینی در تلوزیون مصاحبه می کنند و عده ای هم می گویند از نوک پا تا فرق سر ما کالای داخلی است و بعد ذوق می کنیم!
کسی نیست به این بزرگواران بگوید مردم با کسی شوخی ندارند! گوشی مناسب با قیمت ارزان را با گوشی ای که داخل جیب جا شود معاوضه نمی کنند! کفش ارزان قیمت چینی را رها نمی کنند و سه برابر آن برای کالای داخل هزینه کنند! هر چه به جنس های تکنولوژیک تر نزدیک شویم این گزاره جدی تر میشود.
سپس حالا که مشخص می شود مردم سر حرف جنس ارزان و مناسب را به کالای داخل معاوضه نمی کنند، بحث جلوگیری از واردات مطرح می شود اما نتیجه این کار نیز جز این نمی شود که مدیر عامل سایپا درباره فروش پراید می گوید «تا زمانی که مشتری دارد، تولید می‌کنیم و می‌فروشیم» و این اصلا خلاف اصول اقتصادی نیست! در واقع عدم واردات کالا تنها به تولیدات فشلی از این دست منتهی می شد!
البته بهتر است اقتصاد امروز ایران را بیش از آنکه اقتصاد دستوری یا ارشادی بنامیم، اقتصاد شعاری بنامیم! عده ای که فکر می کنند با بزرگ کردن اخلاق و تسری آن به اقتصاد و تمام بخش های جامعه می توانند جامعه ای سالم و کارآمد را سامان دهند!
