وبگاه شخصی سعید هراسانی

موضوع دستفروشان به طور کلی یکی از دغدغه های اصلی علاقه مندان به شهر در سال های اخیر بوده است. تقریبا هر هفته یک خبر، یادداشت یا کلیپی از دستفروشان را می بینیم. نسبت به این پدیده شهری دو نگاه عمده وجود دارد. نگاه دستگاه های اجرایی که همواره برخوردهای سلبی با دستفروشان را دستور کار خود قرار می دهند و نگاه دیگر مربوط به روشن اندیشان و پیگیران سیاست های شهری است که معمولا تمایل به دستفروشان و دستگیری از آنها را دارند. این یادداشت درآمدی است بر مسئله دستفروشی...

وقتی دربرابر مسئله برخورد با دستفروشی قرار می گیرم با نظرات بسیاری مواجه می شویم. ابتدا شهرداریچی ها که مسئله دستفروشی را خلاف نظم عمومی شهر می دانند و با آن برخورد می کنند. دوم چپ ها که نحوه برخورد با دستفروشان را روش سرمایه دارانه می خوانند که قرار است ظاهر شهر را خوب نشان دهند. برخی روشن اندیشان که مسئله بدیل های دستفروشی مثل بازارهای دوره ای، بازارچه های محلی، شب بازارها و غیره را مطرح می کنند و غیره. با این حال برای روشن شدن مسئله باید روشن کنیم که اخلاقا دستفروشی در فضای مشاء شهری امری غیراخلاقی است یا خیر؟!

برای تببین اخلاقی بودن هرچیز باید به «اصل انتظار مشروع» یا به عبارت ساده تر قاعده بازی مراجعه کرد. اینکه می گوییم یک امر درست است یا نادرست براساس مراجعه به اصولی است که انتظارات مشروع ما را می سازند. نهادهای اجرایی با تکیه بر اصولی همانند مشاء بودن فضای شهری، کارکردی بودن برخی فضاها مثل مترو و پیاده راه ها و غیره عمل دستفروشی را خلاف قاعده می دانند. از طرف دیگر افرادی که دستفروشان را نهی نمی کنند به اصولی همچون حق حیات توجه دارند.

در ظاهر امر و ابتدا اینگونه به نظر می رسد که حق حیات بر هر اصل دیگری مقدم است و از آنجا که هر کسی حق دارد زندگی کند و مسایل ساختاری باعث شده تا افرادی مجبور به دستفروشی شوند، بنابراین بهتر است با تساهل نسبت به آنان برخورد کنیم، اما آیا مسئله به همین سادگی است؟

فضای شهری همانقدر مشاء است که راه پله های آپارتمان محل زندگی شما! آیا چون فضای راه پله مشاء بین مالکین ساختمان است فرد تهیدستی می تواند شب ها را در پاگرد رو به روی منزل شما به صبح رساند؟ از طرف دیگر اگر دستفروشان حق دارند در فضاهای پیاده راه که کارکرد آن مسیر حرکت عابران است بساط خود را پهن کنند، چرا همین اقدام برای مغازه داران و منازل مسکونی صد معبر خوانده می شود؟ از طرف دیگر اصل حق حیات به قدری بزرگ است که حتی دزدی را می تواند ملغا کند! دزدی از آن سو ناروا است که فرد به مایملک شما دست اندازی می کند اما اگر وی راه دیگری برای تامین درآمد نداشته باشد و مسئله حق حیات برایش مطرح شود، آنگاه وی مجاز است؟! این در حالی است که باید به این نکته نیز اشاره کرد که اگر دستفروشان می توانند در شهر دستفروشی کنند، چه نیازی است افراد مغازه ای تهیه کنند و هزینه های آن را بپردازند؟ همه افراد می توانند بساطشان را در خیابان باز کنند و چه کسی است که تعیین کند کدامشان قادر به تامین مکانی برای کسب هستند و کدامشان نیستند؟!!

بدیهی است که حق حیات حتی قتل را هم در برخی موارد توجیه می کند و بنابراین هیچ کدام از این استدلال ها نمی تواند افرادی را که وادار به دستفروشی هستند از چنین کاری منع کند، اما بدیهی است که نمی توان راحت نیز از کنار آن گذشت! زمانی که روی صندلی مترو مینشینیم هر 30 ثانیه یک دست فروش از کنارمان رد می شود، در ساعت های شلوغ با فشار از بینمان عبور می کنند و گاهی اوقات درگیر هم می شوند. جالب آنکه اگر شما بخواهید در خطی دستفروشی کنید بعید است بتوانید! کار دیگر دستفروشان را که نمی شود کساد کرد!

شب بازارها، بازارهای دوره ای، جشنواره ها، بازارچه های صنایع دستی و بسیاری دیگر از ایده های خلاق برای برخورد با مسئله دستفروشی وجود دارد که نه تنها سبب مزاحمت در فضای عمومی نمی شود بلکه در اکثر موارد کارکرد های اضافی مثل مقابله با شب مردگی فضاهای شهری، ایجاد نشاط اجتماعی و غیره را نیز دربر دارد. مهم ترین مانعی که در استفاده از چنین فضاهایی وجود دارد، آن است که این فضاها نیز نسیب تهیدستان نخواهد شد و اکثرا کسانی در آن حضور خواهند داشت که درآمد بسیار بیشتری از بسیاری از ماها دارند! پاسخ به این مسئله نه ساده است و نه انقلابی! مدیریت محلی تنها راه بهبود این وضعیت و تمام مشکلات شهری است! هئیت امنای هر محله توان شناسایی مستمندان آن محله را خواهند داشت!