وبگاه شخصی سعید هراسانی

بنا به نظر بسیاری از جامعه شناسان مطرح معاصر جهان امروز به یک دهکده تبدیل شده است، آنچه که به دهکده جهانی موسوم است. از طرفی تعدادی از این جامعه شناسان نیز این روند را توهمی بیش نمی دانند. بنا به نظر این جامعه شناسان ارتباطات جهانی امر جدیدی نیست و تنها در دنیای امروز به دلیل پیشرفت تکنولوژی گسترش چشمگیری یافته است. علاوه بر این در میان کسانی که به جهانی شدن اعتقاد دارند نیز چندگانگی هایی وجود دارد. از جمله آنکه عده ای آن را تنها محدود به اقتصاد و روند های سرمایه سالارانه می دانند ولی افرادی مثل آنتونی گیدنز آن را فراتر از امور اقتصادی دانسته و در پهنه های وسیعی از زندگی شخصی و اجتماعی ما موثر می داند. البته نمی توان این الگو را نا معقول دانست که این فراگرد در اقتصاد خود را بهتر از هر چیز نشان داده است.

به هر حال نمی توان روند روبه گسترشی که مردم جهان را به یکدیگر متصل می کند را انکار نمود. مردم امروز دنیای ما به صورت فزاینده ای درگیر مسایلی شده اند که مایل ها با آنها فاصله دارد. شرکتی تکنولوژیکی در ژاپن به الگو های مصرف مردم منطقه اروپا اهمیت می دهد. با سقوط هواپیمایی در اکراین پرواز های عبوری از ایران را افزایش می دهد. سلسله حوادثی در خاورمیانه واکنش جهانی را به همراه دارد. شورش در فرگوسن به گوش جهان رسیده و سوال های مهمی درباره ایالات متحده مطرح می کند. اهدای عضو دختری پس از سانحه هواپیمایی ایران جهانی می شود، بیماری ویروسی ابولا در آفریقا توجه همگانی به خود جلب می کند. «همان دخترا که تصادف کردند» شکل می گیرد، جنبش «آزادی های یواشکی» ای شکل می گیرد که افراد دنبال کننده آن شاید حتی یکبار هم همدیگر را ندیده اند. واکنش های جهانی نسبت به اتفاقاتی که در شهری کوچک رخ می دهد به قدری زیاد است که بیان همه آنها ضرورتی ندارد.

آنچه رفت تنها پیگیری اخبار بود، اما وضع به همین جا خاتمه نمی یابد. شما درگیر بسیاری از این مباحث هستید، از بسیاری از آنان اطلاع دارید و از دیگر رخداد های آن بی اطلاع هستید. برای مثال امروز شما چقدر از کافه استفاده می کنید. اینترنت زندگی شما را چقدر متحول کرده؟ رخداد های عراق اقتصاد ایران را چقدر متحول کرده است؟ شما چندبار با اشخاصی با ملیت های متفاوت صحبت کرده اید؟ چقدر با فرهنگ ملل متفاوت آشنا شده اید؟ ساخت زندگی شما امروز به کلی تغییر کرده است و کل این تغییرات به سبب ارتباطات گسترده شما با جهان خارج و کنش و واکنش حاصل از آن بوده است.

در چنین جهان پیوسته ای همزیستی در کنار یکدیگر اهمیت فوق العاده ای به خود می گیرد و همزیستی دوستانه و سازنده پدید نمی آید مگر در گرو ارتباطات و این ارتباط بی هیچ تردیدی از زبان نشات می گیرد. بنابراین جهان امروز ما نیاز به زبان واحد دارد، و این زبان واحد هر آنچه می خواهد باشد مهم نیست، بلکه اهمیت آن در این است که به عنوان زبان مادر شناخته شود. اهمیت این موضوع از آن جهت است که اگر می خواهیم بافت فرهنگی ای ایجاد کنیم که قطعات پازل جهان اجتماعی به کمک ارتباط با یکدیگر بتوانند مزیت های یکدیگر را بگیرند و به جهانی بهتر شکل دهند، باید با فرهنگ عینی یکدیگر آشنا شوند، آموزش دو زبان در کنار یکدیگر اگر به سبک ایرانی آن باشد، تنها همان معنی انتقال Translate را می دهد. این موضوع بهتر از هیچ است اما هیچ گاه به ظرافت های فرهنگی ای که در ریز جهان ها وجود دارد نمی توان رسید.

افرادی که از زبان یکسان شده می ترسند، بیشترین ترسشان از نابودی فرهنگ بومی و به تبع آن فراموش شدن دانش عامه انباشت شده در قاب فرهنگی آن محیط است. دانشی که نه تنها در واژگان آن زبان و گویش بلکه در فرهنگ شفاهی اجتماع بومی آن منطقه نهفته است. پاسخ به این دسته از محافظه کاران سنتی آنچنان سرراست و قطعی نیست، اما به هر حال دنیای امروز به ما آموخته است که برای ساختن باید ریسک آن را بپذریم. با این حال این سخن به معنای بی پاسخ بودن نویسنده نیست، آنچه که باعث می شود تا هجمه فرهنگی جایگزین مبادله فرهنگی شود، نه از بین رفتن زبان بلکه فراگرد کنونی ما است. در واقع دنیای انگلیسی زبان ها از آن جهت به یگانه راه پیشرفت تبدیل شده است که ما با دیگر دنیا ها هیچ ارتباطی ندارم. به سبب قدرت علمی، سیاسی و اقتصادی ایالات متحده و پادشاهی متحده بریتانیا زبان آنان زبان بین المللی شد و دیگر تنها راه مبادله یکطرفه ای شکل گرفت که ما فقط می توانیم در آن مفاهیم غربی را وارد زبان خود کنیم و در ورود مفاهیم بومی به زبان بین المللی و سایر ریزجهان ها محروم ماندیم. اگر راه مبادله چند جانبه بود و زبان انتقالی نبود، بلکه تکوینی بود(مسلم است که زبان انگلیسی از سایر زبان ها واژگان بسیاری را وارد خود کرده اما این در حد یک زبان جهانی نبوده است) ، آنهم تکوین توسط تمام ملل دیگر چنین اتفاقی رخ نمی داد، از طرف دیگر این نکته هم حائض اهمیت است که فرهنگ غالب همان فرهنگی است که برای ملت مورد هجمه فرهنگی بهتر شناسایی و بازشناسی شده است. ما در جنگی حاضر می شویم که بهترین های آن پیروز آن خواهند بود.

البته لازم است ذکر شود که فرایند شکل گیری زبان جهانی شکل گرفته و تکوین خود را آغاز کرده است، امروز ما هستیم که باید خود را با شرایط جدید سازگار کرده و آن را به نفع خود تغییر دهیم، اگر می خواهیم در جهان آینده نقش سازنده داشته باشیم باید مفاهیم خود را در سطح جهانی ارایه دهیم و این نیاز مند ارتباط نظام مند ما با جهان خارج است. اگر می خواهیم از فرهنگ ما چیزی برای آیندگان باقی بماند، باید آن را بروز رسانی کنیم، آن چه به لحاظ تخصصی زایش فرهنگ یا فرهنگ پویا می گویند.

در پایان لازم است اشاره کنم که به هر حال نمی توان از این فراگرد جهانی شدن گریخت و هر چه خود را از جهان جداتر کنیم، ریشه به تیشه خود زده ایم، برای تعامل نیز به زبان واحد نیاز است که در پرتو آن بتوان به انتقال فرهنگی دست زد و آینده را با هم بسازیم، ترجمه در این میان هیچگاه سازنده نخواهد بود و این را دوستان من که با کتاب های ترجمه سر و کله می زنند، به خوبی درک می کنند. زبان یکسان شده، نه تنها به انحطاط فرهنگی نمی انجامد، بلکه به بازسازی و پویش فرهنگی ختم خواهد شد.