وبگاه شخصی سعید هراسانی

دو مفهوم کلیدی که امروز در زبان علوم اجتماعی به آن توجه می شود  جامعه ریسکی و جامعه اطلاعاتی است. با این حال معمولا این دو مفهوم یا یکدیگر به کار نمی روند.

انتونی گیدنز زمانی که درباره مخاطره صحبت میکند آن را با مسائلی همچون جهانی شدن و ریسک تولید شده تبیین می کند، در واقع گیدنز منشا جامعه ریسکی را صنعتی شدن و جدا شدن از تقدیرگرایی برای تصرف آینده می داند. زمانی که انسان ها دست به خلق هواپیما زدند، آنگاه مخاطره سقوط آغاز شد، زمانی که محصولات تراریخته تولید شد، مخاطره مربوط به بیماری های جدید زاییده شد، خودرو مخاطرات جاده ای را افزایش داد! تولیدات کارخانه ای ما را با یکی از بزرگ ترین چالش قرن یعنی «گرم شدن کره زمین» مواجه کرد!

گیدنز برای اینکه تفاوت مفهوم مخاطره با خطرهایی که در زندگی گذشته نیز یافت می شد به دو نکته اشاره دارد، اولی پایان سنت و  پایان طبیعت است که ما را از تقدیر رهانیده و در نتیجه قدرت کنترل آنچه رخ خواهد داد را به ما واگذار کرده است و دوم مخاطرات تولید شده توسط خود ما است! در گذشته تمام مخاطرات همچون زلزله، سیل و قحطی عاملی بیرونی بوده اند! اما امروز مخاطرات درونی شده اند.

اما در این یادداشت بین جامعه ریسکی و جامعه اطلاعاتی پیوندی ایجاد می شود که ریسک را ناشی از افزایش اطلاعات و حجم زیاد اطلاعات می داند! در واقع اگر جهانی شدن خود یکی از منشا های جامعه ریسکی باشد، این پدیده خود ناشی از گسترش ارتباطات و تولید انبوهی از اطلاعات است. حجم عظیم اطلاعات جامعه ما را به طور متناقضی علاوه بر اینکه قوی می کند، لرزان هم می کند! هر شهروندی قادر است تابلوهای بورس را ببیند و ریسک های اقتصادی را در جان خود بنهد، در یک شب همزمان با شهروندان ترکیه، کودتا را پیگیری کند و از عواقب آن هراسان شود، نسبت به عوارض لاستیک های استفاده شده در مترو کسب اطلاعات کند و سلامت خود را در معرض خطر ببیند! در واقع ریسک پیوند اساسی با اطلاعات دارد! حتی در معنای وسیع کلمه! تقابل با تقدیرگرایی خود ناشی از دریافت حجمی از اطلاعات است که ما را نسبت به شرایط آگاه می سازد. بنابراین ریسک زایده ارتباطات فزاینده و اطلاعات تولید شده در قلب این شرایط است.

بر اساس همین استدلال زیر گرفتن شهروندان تبدیل به چالش برانگیز ترین عمل تروریستی در غرب شده است! تا درزمانی گذشته اگر قرار بود عملی تروریستی در فضای عمومی التهاب ایجاد کند (تولید ریسک کند) باید بمبی بزرگ می بود که در یک کنسرت منفجر شود و ده ها کشته بر جای بگذراد، اما به لطف (!) ارتباطات فزاینده و اطلاعات تولید شده در آن حتی حمله یا قمه به شهروندان و زیر گرفتن شهروندان نیز آنچنان التهابی در جامعه ایجاد می کند که انفجار بمب در کابل توان ایجاد آن را ندارد! اری، امروز حجم اطلاعات و ارتباطات آنچنان افزایش یافته است که کوچک ترین رخداد ها می تواند تولید کننده ریسک باشد!

تروریسم ترافیکی پدیده شومی است که تقریبا هیچ نهاد امنیتی ای توان جلوگیری از آن را ندارد! هر فرد هر زمان که اراده کند، با ماشین خود به انبوه جمعیتی حمله می کند و شوک بزرگی به جامعه می دهد! این مسئله و به طور کلی مسئله ریسک در جهان امروز که افزایش استرس را ناشی می شود قابل کنترل نیست، مگر آنکه رسانه ای متعهد تر و اخلاقی تر بنیان گذاریم! علاوه بر این سواد رسانه ای مسئله ای حیاتی خواهد بود که از نظر یونسکو یکی از اقلام اصلی سواد در دنیای مدرن است.

https://t.me/saeidharasani_ch/41